OSMANLI DEVLETİ’NİN 19.YY’DA TAKİP ETTİĞİ DENGE POLİTİKALARI

19.yy’ın Osmanlı İçin Önemi : Osmanlı Devleti’1579’da genişlemeyi durdurmuş ve bu tarihten 1699 yılına kadar Duraklama devrine girmiştir.Bu tarihten 1815 ihtilal savaşlarının sonuna kadar Osmanlı devleti yapmış olduğu savaşlarda devamlı toprak kaybetmiştir.Sınırları gerilemeye başlamıştır.Buradaki sınılar Avrupa sınırlarının daralması anlamındadır.19.yy ise Osmanlı devletinin yıkılma devridir.Osmanlı devleti bu yıllarda yaptığı savaşarda toprak kaybetmekle birlikte Fransa’da başlayan İhtilalin ortaya çıkardığı nasyonalizm akımının da tesiriyle bünyesinde yaşayan farklı milletlerin de kendisinden koptuğu bir dönem olmuştur.Bu da Osmanlı devletinin dağılma ve çöküşünü hazırlayan önemli bir etken olmuştur.Nasyonalizm akımı başta Hıristiyan topluluklar üzerinde etkisini göstermiş (Sırbistan,Arnavutluk gibi)sonraları Müslüman unsurlar arasında da örneğin Araplar yayılmış  ve böyleyece 19.yy bağımsızlık hareketleri Osmanlı devletinin yıkılma sürecini hızlandırmıştır.Osmanlı İmparatorları bu sürece bazı önemler almaya çalışmışlardır.Bu politikalardan bir tanesi de güvenliği ve varlığını koruyabilmek için takip edilen denge politikasıdır.

               Osmanlı Devleti 1699’dan sonra  Rusya’nın baskısı ve tehdidi altına girmeye başlamış buna 18.yy’da Balkanlarda etkili olan Avusturya da eklenmişti.Bu sebeple Osmanlı Devleti 18.yy içerisinde bu devletlerle birkaç defa savaşmak zorunda kalmıştı.Osmanlı devleti bu savaşlar süresinde başka bir devletten yardım alma ihtiyacı duymamıştı.Çünkü bu dönemde 19.yy’daki gibi zayıf bir durumda değildi.Ancak 19.’da Avrupa’da değişen güç unsurları ve dengelere zayıflayan Osmanlı devleti kendisine gelen tehdit ve tehlikelere karşı yanına büyük bir devlet alarak bir denge meydana getirerek varlığını korumaya çalışmıştır.Osmanlı devletinin bu denge politikası Atatürk zamanında da devam ettirilmiş ve bu zamana kadar sürmüştür.Denge Politikası Başlıca devrelere ayrılmaktadır :

·         1791-1878 : Rus Tehlikesine karşı İngiltereye dayanma

·         1888 – 1918 : Rus ve İngiliz tehlikesine karşı Almanya’ya dayanma

·         1920 – 1936 : Batılılara Karşı Sovyet Rusya’ya dayanma

·         1938- 1945 : Faşist İtalya tehlikesine karşı İngiltereye dayanma

·         1945 ve günümüze kadar : Sovyet tehlikesine karşı Amerika’ya dayanma

1791-1878 Devresi :  Bu dönem Osmanlı devleti’nin kendisine yönelen Rus tehlikesine karşı İngiltere’ye dayandığı dönemdir.İngiltere’nin Osmanlıyı desteklemesinin nedeni Rusların boğazlara yerleşmek istemesiyle bağlantılıdır.Yedi yıl savaşlarından sonra İngilizler Fransa’dan Hindistan sömürgesini almışlardı ve burası İngiltere’nin ekonomisinde önemli bir yer tutmaya başladı.İngilterenin bu sömürgesiyle bağlantısı Mısır,Akdeniz ve Cebelitarık boğazından geçiyordu buna ise İngilyere’nin İmparatorluk Yolu deniliyordu.İngiltere Osmanlı,Rus ve Avusturya savaşlarına kadar bu bölge üzerinde herhangi bir tehdit hissetmiyordu ama Rusya ve Avusturya’nın Osmanlı devletini yıkıp boğazları ele geçirmek ve eski Bizans’ı tekrar kurma niyetleri İngiltere’yi İmparatorluk yolu üzerinde büyük bir tehlikeyle baş başa bırakıyordu.Bu sebeple İngiltere Boğazlar üzerindeki Osmanlı hakimiyeti  ,Rusya’nın Akdenize inmesini önlemek için önemli bir engeldi.Bu sebeple İngiltere 1791 yılından itibaren Osmanlı İmparatorluğunun bağımsızlık ve toprak bütünlüğünü koruma politikasını benimsedi.İngiltere’nin Osmanlı’nın toprak bütünlünü koruma politikası 1878’e kadar devam etti.Bu tarihten sonra İngiltere bu politikayı terk etti çünkü 1877-78 Osmanlı Rus savaşı İngiletere’ye gösterdi ki Osmanlı çok zayıftı ve yıkılmaya mahkumdu.Bu sebeple İngiltere’nin yeni politikası Osmanlı Devleti’ni yıkacak devlet olmaktı.Yani Osmanlı devletini Rusya’nın yıkmasından ve Boğazlar üzerinde hakimiyet kurmasından ise devleti İngiltere yıkmalı ve kendi kontrolü altında bağımsız devletler kurmalıydı.İngiltere bu sebeple 1878’den itibaren Ermenileri bağımsızlığa kışkırtmak suretiyle Doğu Anadolu’da kurulacak bir Ermeni devletini kurmak isteyerek Rusya’nın bu topraklara girmemesi için bir tampon bölge oluşturmaya çalışmıştır.İkinci olarak da Osmanlı devletinin bazı stratejik noktalarına kendisinin yerleşmesidir.1878’de Osmanlı devletine baskı yaparak Kıbrıs’a yerleşmiştir.Kıbrıs’a yerleşen İngiltere Ege denizi’nin  Akdeniz’a açılan noktasını hem de Doğu Anadolu’yu Süveyş Kanalı’nı buradan takip etmekteydi.Osmanlı devleti şimdi kendisini yıkmak isteyen iki büyük tehlike ile karşı karşıyaydı bu sebepe kendisine dayanak unsuru arayarak 18’den itibaren II.Wilhelm’in Almanyasının yeni politikasını kendisini bir denge unsuru olarak belirledi.

1888-1918 DEVRESİ :   Bismarck’ın aksine bir politika izleyen II.Wilhelm Osmanlı devleti ile yakın ilişkiler kurdu.Amacı  Osmanlı’nın Kızıldeniz ve Hint Okyanus’una kadar uzanan toprakları ile İngiltere’nin İmparatorluk yolunu vurmaktı.Bunun için de Berlin-Bağdat Demiryolu Projesi’ni ortaya atmış ve Osmanlı  toprakları içinde Bağdat’a kadar uzanan bir demiryolu yaparak Basra Körfezi’ne çıkmak istemiştir.Almanya’nın bu politikaları Osmanlı için sağlam bir denge politikası izlemişse de Birinci Dünya Savaşı ile birlikte her iki imparatorluğun da sonu gelmiştir.

Osmanlı Devleti Üzerinde Büyük Devletlerin Mücadelesi :   19.yy içerisinde Osmanlı İmparatorluğu büyük devletler arasında çeşitli mücadelelere konu olmuştur.

·         Boğazlar üzerindeki İngiliz- Rus Mücadelesi

·         Balkanlar üzerinde Avusturya-Rus mücadelesi

·         Mısır üzerinde İngiliz-Fransız Mücadelesi

·         Osmanlı İmparatorluğunun Ortadoğu topraklarında İngiliz-Alman Mücadelesi